“Mensen liegen bijna elke dag,” vertelt professor psychologie Kevin Colwell van de Connecticut State University. Hij deed onderzoek naar bedrog, waar de meeste leugens onschuldige leugentjes zijn die niemand pijn doen. “Liegen is een heel belangrijke sociale vaardigheid,” vervolgt hij. “Het smeert de wielen van de maatschappij en zorgt ervoor dat onze relaties beter werken.”
Noodzaak? Soms wel dus, maar we hebben allemaal wel eens de wens om te weten of iemand nu echt de waarheid spreekt of tegen ons liegt. Het ontdekken van een leugen lijkt misschien een subtiele kunst, maar dankzij wat tips uit de psychoanalyse is het mogelijk om bepaalde emotionele en gedragsmatige tekenen te ontdekken die de waarheid verraden.
Colwell: “Individuen liegen om verschillende redenen, met name om conflicten te vermijden, hun imago te beschermen of sociale of materiële voordelen te verkrijgen. Het is onderdeel van een strategie die we invoeren om ons aan te passen aan de realiteit. Daarom wordt het in de psychoanalyse gezien als een ‘verdedigingsmechanisme’, een ontsnappingsroute om interne spanningen te beheersen.”
De Norm
“Om te weten of iemand liegt, moet je een basisbegrip hebben van wat normaal is voor die persoon,” legt Jim Clemente uit, een voormalig officier van justitie van de staat New York en gepensioneerd FBI-agent. Hoe meer tijd je met ze doorbrengt, hoe beter je veranderingen in gedrag en communicatie kunt herkennen. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld moeite om oogcontact te maken in elk gesprek; voor anderen is het een teken dat er iets mis is. Als je eenmaal weet wat hun norm is, let dan op veranderingen. Clemente: “Je ziet misschien wrijven of wringen van de handen, knijpen in lichaamsdelen, de keel schrapen, aan het haar trekken. Al deze dingen kunnen stress- en spanningsontladingen zijn.”
Richomme wijst er daarnaast op dat sommige mensen van nature meer begaafd zijn in liegen dan anderen. “Persoonlijkheidskenmerken zoals narcisme, machiavellisme of zelfs psychopathie spelen een belangrijke rol. Personen die hier iets van hebben liegen daarom met verontrustend gemak. In het geval van narcisten wordt liegen bijvoorbeeld bijna een tweede natuur en kunnen ze de werkelijkheid met verontrustend gemak opnieuw uitvinden. Op een spontane en onverstoorbare manier, en perfect geïntegreerd in hun dagelijks gedrag.
Voor andere leugenaars zijn schuldgevoelens en angst altijd aanwezig. Degenen die deze eigenschappen niet bezitten, ervaren vaak innerlijke spanning. Een strijd tussen hun verlangen om eerlijk over te komen en de realiteit van hun leugen.
Overbelasting
Dus hoe herken je een leugen? Eén van de interessantste bevindingen uit het onderzoek is de cognitieve belasting die liegen met zich meebrengt. Colwell: “Dat is zo omdat er een nieuwe versie van de werkelijkheid wordt gecreëerd, die moet worden onthouden en samenhangend wordt gemaakt. De hersenen moeten verschillende stukjes informatie combineren: de waarheid, leugens en het beeld dat we willen projecteren. Deze cognitieve overbelasting kan vervolgens spraakpauzes, fouten of inconsistenties veroorzaken, die je dan kunt opmerken.”
Ga daarom op zoek naar subtiele dingen die niet kloppen. Zoals een dissociatie tussen de emoties die ze voelen en de emoties die ze tonen. Denk dan aan tegenstellingen tussen verbale en non-verbale inhoud, ongebruikelijke pauzes of zelfs onthullende versprekingen. Dat zijn allemaal signalen waar je op moet letten.
En lichaamstaal? Deze wordt vaak aangehaald als indicator voor liegen. Dat kan zoals voormalige FBI-agent Clemente vertelde, maar vaar er niet blind op volgens Richomme. “Lichaamstaal kan nuttige aanwijzingen opleveren, maar is niet onfeilbaar. Tekenen zoals micro-expressies of nerveuze gebaren kunnen ongemak naar voren brengen, maar zelfs eerlijke mensen kunnen angst of stress vertonen, vooral als ze onder druk staan. Bekijk deze signalen daarom in hun algemene context.
De Confrontatie
Tot slot: hoe confronteer je de leugenaar? Je zou geneigd zijn om voor de confrontatie te gaan en met tastbaar bewijs om meer gelieg te voorkomen. Richomme komt met een relativerende visie. “Het moeilijkst voor een leugenaar is niet zozeer het ontmaskeren, maar het niet langer kunnen geloven in anderen. De paradox is dat door de werkelijkheid te manipuleren, de leugenaar uiteindelijk het vermogen verliest om te vertrouwen, waardoor hij zijn eigen twijfels op anderen projecteert. Een groot gebrek aan vertrouwen in anderen kan dus ook een teken zijn om een leugenaar te spotten. En als we hem in moeilijkheden willen brengen, moeten we hem daarom in zijn eigen spel meenemen. De leugen, hoe slim deze ook is, laat altijd scheuren in het verhaal achter.”
