Robert McNamara was de Amerikaanse minister van Defensie tussen 1961 en 1968. Hij diende eerst onder John F. Kennedy, vervolgens onder Lyndon Johnson, waarna hij overstapte naar de Wereldbank, die hij tot 1981 presideerde.
McNamara stond bekend als een briljante analyticus, maar hij was als minister ook verantwoordelijk voor de escalatie van de oorlog in Vietnam. In later jaren betuigde hij spijt voor keuzes die hij in zijn jaren als Defensie-minister had genomen.
In 2004 verscheen de Oscarwinnende documentaire Fog of War: Eleven Lessons from the Life of Robert S. McNamara, onder regie van Errol Morris, de regisseur van onder meer The Thin Blue Line.
Fog of War is een indringende documentaire waarin een interview met McNamara wordt afgewisseld met archiefbeelden van de oorlogen waarbij hij nauw betrokken was: Tweede Wereldoorlog, Vietnam-oorlog, Koude Oorlog (met name de Cuba-crisis).
In de documentaire vertelt McNamara over zijn ervaringen, die door de filmmaker worden verpakt in elf lessen. De documentaire biedt een historische inkijk in de overwegingen en gedachtengang van een van de invloedrijkste politici van de vorige eeuw.
Door de inval door het Russische leger van Oekraïne is er voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog weer sprake van een landoorlog op Europese bodem. Deze oorlog is inmiddels twee jaar onderweg. Welke lessen van McNamara zouden op deze oorlog van toepassing kunnen zijn? Dit zijn de elf lessen van McNamara.
Les 1: Heb empathie met je vijand
Kijk door de ogen van je tegenstanders zodat je hun gedachtengang kunt begrijpen. Bij de Cuba-crisis overtuigde Tommy Thompson, de Amerikaanse ambassadeur in Moskou, president John F. Kennedy om op een ‘softe’ manier te reageren op een bericht van Sovjetleider Nikita Chroestjov, hoewel Kennedy en zijn militaire adviseurs voorstander waren van een hardere boodschap. Maar Thompson kon zich inleven in het karakter van Chroestjev. Zo werd een conflict voorkomen.
Les 2: Met alleen rationaliteit red je het niet.
Rationeel denkende individuen stonden op de drempel van een nucleaire oorlog, maar het was uiteindelijk puur geluk waardoor de Cuba-crisis niet escaleerde.
Les 3: Er bestaat iets buiten jezelf
Er zijn ervaringen in ieders leven die later leiden tot bepaalde beslissingen. In het geval van McNamara waren er ervaringen als jongen, als student en als luitenant-kolonel in de Tweede Wereldoorlog die invloed hadden op latere beleidsbeslissingen als Minister van Defensie.
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky begrijpt als geen ander de communicerende kracht van kleding.
Les 4: Maximaliseer efficiëntie
Als adviseur van de Amerikaanse luchtmacht bedacht McNamara een efficiëntere manier om bommenwerpers in te zetten boven Japan. Het leidde tot de vernietiging van Japanse steden.
Les 5: Laat je in oorlog gidsen door proportionaliteit
Was het nodig om atoombommen op Hiroshima én Nagasaki te laten vallen? Japan was tenslotte al grotendeels vernietigd door de vuurbommen. McNamara somt in de documentaire op: Tokyo 51% vernietigd; Toyama 99% vernietigd; Nagoya 40% vernietigd; Osaka, 35% vernietigd. En toen moesten de atoombommen nog komen.
Les 6: Zorg voor data
Als president van Ford Motors verzamelde McNamara al onderzoeksgegevens om auto’s veiliger te maken. In de Tweede Wereldoorlog verzamelde hij statistische gegevens om de Amerikaanse luchtmacht efficiënter te maken.
Les 7: Zien én geloven zit er vaak naast
Amerika zag Vietnam als een element in de Koude Oorlog. Maar dat was niet hoe de Vietnamezen het zelf zagen. Die zagen de strijd als een burgeroorlog. ‘Wij waren degenen die het verkeerd zagen,’ zegt McNamara.
Les 8: Wees bereid om je redenatie te herzien
De Verenigde Staten zijn de machtigste natie ter wereld, maar het moet die macht niet unilateraal gebruiken. Als de VS niet in staat is om bondgenoten te overtuigen van de correctheid van hun handelen, dan moet de redenatie die tot die handelingen heeft geleid worden herijkt.
Les 9: Om goed te doen, moet je misschien eerst iets slechts doen
Het Amerikaanse leger brandde hele Japanse steden plat (Tokyo was een houten stad). Als Amerika de oorlog niet gewonnen hadden, waren ze veroordeeld voor oorlogsmisdaden.
Les 10: Zeg nooit nooit
Als John F. Kennedy niet was vermoord, was de Vietnamoorlog niet uit de hand gelopen en had McNamara, na verschillen van mening met president Johnson, niet zijn ontslag genomen als Minister van Defensie.
Les 11: Je kunt de menselijke aard niet veranderen
De fog of war refereert aan de complexiteit van oorlog en de onmogelijkheid van de mens om die complexiteit volledig te begrijpen. Hoewel de mens rationeel is, heeft die rationaliteit zijn grenzen. Volgens McNamara maakt de menselijke aard het onmogelijk om nooit meer oorlog te voeren.
Fog of war is een uitdrukking die wordt toegeschreven aan Claus von Clausewitz, de Pruisische generaal die in zijn gezaghebbende boek Vom Kriege (1837) de relatie tussen politiek en oorlog analyseert. Kriegsnebel (oorlogsmist) staat voor de onzekerheid die soldaten ervaren tijdens een militaire operatie; onzekerheid over de situatie, de tegenstander, diens intentie, het eigen vermogen, enzovoort. In de oorlog tussen Rusland en Oekraïne zijn daar ook voorbeelden van.
