Een leading man tegen wil en dank, zo kun je Viggo Mortensen het beste omschrijven. Hollywood probeerde het, met de Lord of the Rings-trilogie als meest sprekende voorbeeld, maar faalde. Mortensen trekt zich liever terug in Madrid, bijvoorbeeld om daar zelf iets te produceren. Zijn nieuwste film, The Dead Don’t Hurt, werd door hem geproduceerd, gecomponeerd, geregisseerd, én hij nam de hoofdrol voor zijn rekening.
In een cashmere trui met v-hals, zwart-shirt eronder en blauwe jeans zit Viggo Mortensen (65) voor me met de
kalmte van een man die zojuist een koffie heeft besteld bij de bar op de hoek in zijn tweede thuisstad Madrid. In de Verenigde Staten bezit hij een landgoed in de staat Idaho.
Hij spreekt rustig, op het zachte af. Een paar vragen verder is Mortensen gerust dat we in dit gesprek niet wéér terugkeren naar Middle Earth en zijn rol in de Tolkien-verfilmingen. Als we hem vragen over zijn oog voor detail in z’n nieuwste western, zien we hem ontdooien wanneer hij kan praten over de nonchalante schoonheid van zijn tweede film als regisseur. “De beste klassieke westerns zorgen ervoor dat je niet nadenkt over de schoonheid van de locatie. De fotografie is simpel en elegant, je voelt je thuis in het landschap en neemt alles in je op zonder er bewust bij stil te staan. Dat was nog niet zo eenvoudig als ik dacht. Want ik wilde dat alles klopte, van de correcte bomen tot het exact goede hout voor een schuur.”
Mortensen is de zoon van een Amerikaanse moeder en een Deense vader. Hij groeide deels op in Argentinië en later in Denemarken. Voordat hij acteerde, werkte hij als vrachtwagenchauffeur, scheepswerfarbeider en bloemenverkoper en wisselde hij tussen Europa en de VS. Hij maakte uiteindelijk zijn filmdebuut in Peter Weir’s Witness. via Brian De Palma’s Carlito’s Way, The Lord of the Rings-trilogie en het post-apocalyptische The Road vestigde hij zijn status als household name.
Die status daagt hij graag uit, bijvoorbeeld door met David Cronenberg te werken in films als A History of Violence, Eastern Promises en Crimes of the Future. Evenzogoed bevestigt hij die status weer met awards-lieveling Green Book en Captain Fantastic. “Ik doe alleen nog maar wat echt na aan mijn hart ligt. Ik heb te weinig tijd om me enkel en alleen op de box office te concentreren.”
Je zou Viggo Mortensen te kort doen door hem slechts acteur te noemen. Hij is een dichter, muzikant, fotograaf en uitgever. De acteur is niet alleen oorspronkelijk afkomstig uit het alternatieve kunstmilieu, hij maakt er in hoge mate deel van uit. Het succes van Lord of the Rings bood hem de financiële ruimte om Perceval Press op te richten. Perceval Press publiceert poëzie, fotografie, foto-essays en boeken. Veel van de dichters en kunstenaars die Perceval publiceert, komen uit Cuba of andere delen van Latijns-Amerika.
Lees ook: ‘Verandering is niet aanstaande’ – John Malkovich (interview)
De uitgeverij zet zich ook sterk in om een stem te geven aan schrijvers en kunstenaars uit repressieve samenlevingen. Viggo Mortensen is een man met een geweten, de uitgeverij is meer dan een celebrity die zijn intellectuele kant wil profileren. Hij steekt veel tijd in zijn uitgeverij. “Bijna net zoveel als in mijn acteerwerk. Ik redigeer niet alleen elk boek, ik check ze ook als ze uit de drukkerij rollen.”
The Dead Don’t Hurt is Mortensens tweede film als regisseur. De film vertelt over twee geliefden in het Amerikaanse Westen in de jaren 1860. Het is een old school western die prachtig is geschoten en een stille somberheid met zich meedraagt.
Vivienne Le Coudy (Vicky Krieps) is een fel onafhankelijke vrouw die een relatie begint met de Deense immigrant Holger Olsen (Viggo Mortensen). Nadat ze Olsen in San Francisco ontmoet, starten ze een leven in Nevada. Het uitbreken van de burgeroorlog scheidt hen als Olsen de beslissing neemt om mee te vechten.
Hierdoor moet Vivienne voor zichzelf zorgen op een plek vol corruptie, agressie en ongewenste avances. Een portret van een gepassioneerde vrouw die vastbesloten is voor zichzelf op te komen in een meedogenloze wereld. Geweld en tragedie zijn onvermijdelijk en Mortensen laat dat al vanaf de eerste frame zien. “Holger is een man van zijn tijd. Vivienne is een vrouw van haar tijd,” legt hij uit uit.
“Hoewel ze heel verschillend zijn, bestaat er een relatie van vertrouwen en eerlijkheid tussen hen. Mijn moeder en haar persoonlijkheid vormden de inspiratie voor het personage van de vrijgevochten Vivienne. Van daaruit wilde ik onderzoeken wat er met meisjes en vrouwen gebeurt als hun vaders, broers, zonen of partners oorlog voeren.”
Speelde de band met je moeder een rol tijdens het maken?
“De film heb ik tijdens de pandemie geschreven. Er spookten dromerige beelden door mijn hoofd van een meisje die dwaalt door een bos. Hoe zou dat meisje opgroeien? Het deed mij denken aan de kinderverhalen waarover mijn moeder vroeger vertelde. Vivienne is deels gebaseerd op mijn moeder. Ook een sterke vrouw. Mijn moeder heeft mij een levenslange liefde voor film bijgebracht, en ik vond het altijd leuk om met haar over die verhalen te praten en onze indrukken te delen over wat we hadden gezien. Ik geloof dat ze het verhaal van ‘Vivienne’ interessant had gevonden en dat ze The Dead Don’t Hurt als film heel leuk zou hebben gevonden. Ik wou dat ze de film had kunnen zien, zodat we er daarna een goed gesprek over hadden kunnen hebben.”
‘De sommen geld die mij zijn aangeboden waren obsceen’
Waar nam ze je mee naartoe?
“Naar best volwassen films als Doctor Zhivago, Ben Hur en Lawrence of Arabia. Ik vond het geweldig om die films met haar te zien, maar ook door haar ogen. In de pauzes discussieerden we alsof we recensenten waren, met wat chocola als snack. Ze was überhaupt de typische moeder van toen. Ze was altijd aanwezig en je vader zag je ’s avonds, maar lang niet altijd. Ik was heel erg close met mijn moeder. In een andere tijd was ze misschien actrice geworden. Ze had een prachtige verschijning gemaakt op het scherm.”
Heeft ze je succes meegemaakt?
“Zeker. Ze was altijd heel geïnteresseerd in mijn audities, in alles wat ik deed. Wilde weten wie het script schreef, álles. Toen ik een keer genomineerd was tijdens de Screen Actors Guild Awards vroeg ik of ze mee wilde. Haar antwoord: ‘Ja, ik dacht dat je het nóóit zou vragen!’ Ja, hallo, ik word nooit genomineerd. In Los Angeles was dat discussiëren van vroeger weer terug. Ze was als een encyclopedie over de genomineerden. Toen we ’s avonds aan tafel gingen werd ik onderwezen over alle oudere acteurs. Ze zag John Travolta en stapte gewoon op hem af. Ze had de tijd van haar leven. Al was haar hoogtepunt de première van Hidalgo. Omar Sharif speelde daar ook in en volgens mij had ze een kleine verliefdheid, al ver voordat we hem samen zagen in Doctor Zhivago. Ik spotte Omar, had hem al over haar verteld, en hij vertolkte zijn rol foutloos. Hij was net zo charmant als in 1963. Hij stapte op haar af, nam haar hand en kuste haar hand terwijl hij in haar ogen keek. Ze werd knalrood. Ik hoorde mijn stiefvader bijna grommen van irritatie. Meesterlijk.”
Twee jaar geleden verwerkte je het overlijden van je beide ouders in je regiedebuut Falling. Heb je die nabijheid van je onderwerp nodig?
“Iemand zei ooit: ‘maak films over wat je kent’. Bewust en onbewust beïnvloedt dat wat ik maak. Als je dat op een eerlijke manier doet, dan zal je als kijker op een natuurlijke manier de verbinding leggen met je eigen verhaal en gevoel. Zoals bij Falling was het de moeilijkheid om de eindigheid van het leven te accepteren. Dat is helaas niet af te schudden. Ik geloof ook niet in een leven na de dood. En als je de dood van anderen accepteert, moet je het ook accepteren dat je er zelf niet voor altijd zult zijn.”
Wat voor effect had dat op jou?
“Dat ik mij meer dan ooit realiseer dat het leven vol onzekerheid zit, ook al probeert iedereen herinneringen te filteren en onze aanwezigheid in de geest te beheersen, zodat het leven voorspelbaar aanvoelt. Daarmee houden we ons voor de gek. Wie weet worden we morgen overreden door een auto. Zelfs degenen die dit agressief ontkennen zijn zich hiervan door de pandemie bewust geworden.”
Is het daarom dat je ook nooit voor de grote blockbusters bent gegaan?
“Na The Lord of the Rings had ik erg veel opties. Ik had daarna heel veel geld kunnen verdienen en faam kunnen vergaren. De sommen geld die mij zijn aangeboden waren obsceen.”
‘De politiek van nu heeft een besmettelijke en pijnlijke moraal’
Voor superheldenfilms?
“Onder andere. Maar dan grijp ik weer terug naar het leven vol onzekerheid. Hoeveel geld heb je nodig? Het leven is kort en het kost erg veel moeite om wat voor verhaal dan ook op het witte doek te krijgen. Wil je dan niet iets brengen dat echt wat voor je betekent en waar je van leert? Niet dat ik mijn Tolkien-jaren niet waardeer of dat niet op waarde schat, maar wil ik mijzelf blijven herhalen? Al ben ik ook de eerste die toegeeft dat mijn financieel succesvolle films mij hebben toegelaten om te doen waar ik zin in heb. Dat is een onmetelijke luxe. Dat is in het begin van mijn carrière wel eens anders geweest. Toen moest ik geregeld een rol aannemen om brood op de plank te brengen. Dus ik heb wat meer keuze, maar de onzekerheid of je een mooie rol wel kunt spelen neemt niet af… helaas.” (grijnst)
Kan je een voorbeeld noemen?
“David Cronenberg moest mij overtuigen om Sigmund Freud te spelen in A Dangerous Method. Ik kende Freud als een oude, fragiele man. Heel rigide en formeel. Niet per se hoe ik mijzelf zie. Maar Cronenberg overtuigde mij, zoals alleen hij dat kan, en we maakten van hem een man met een onderstroom van humor en wat pompeusheid. Green Book is nog zo’n voorbeeld. Ik had mijn twijfels, maar regisseur Peter Farrelly zag iets dat ik na vier decennia kennelijk nog steeds niet zie! Hij had gelijk en het was één van m’n mooiste rollen in jaren.”
Wat heb je geleerd van de box office successen?
“Ik benaderde ze als een filmschool. Ik leerde daar hoe een team van artiesten en technici een verhaal van de pagina naar het scherm brachten. Het is duidelijk dat het succes van The Lord of the Rings meer deuren opende voor iedereen die aan de trilogie deelnam. Maar ik herinner mij het ook als een spoedcursus filmmaken van de regisseur, cinematografen en producenten die mij hebben geholpen de meest efficiënte manier te begrijpen om films voor te bereiden en te maken.”
Vertelde het je ook wat je niet wilde?
“Als acteur zet jij de toon op de set. Ik leerde wat voor soort acteur ik niet wilde zijn. Je hoort te vaak: ‘Ik wil de grootste trailer’. ‘Ik wil naar de première in dit land en mijn gezin meenemen’, ook al moet de distributeur voor het hotel betalen en wordt het voor hen moeilijker om nog een film te maken. En dan als onschuldig antwoord geven: ‘Oh, maar het staat in mijn contract’, alsof ze er niets mee te maken hadden. Als volwassene zijn dit geen goede excuses. Als je niet oppast word je geïnfantiliseerd in Hollywood.”
Zelf ben je daar volgens mij nooit in de buurt van gekomen?
(grinnikend) “Ik ben daar allergisch voor en voel me op mijn gemak in mijn eigen huid. Ik kan dagen, zo niet weken, alleen zijn. Ik hoef met niemand te praten, ik heb er ook geen probleem mee om alleen te zijn. Niet altijd natuurlijk, maar stilte en isolement verwelkom ik, ik geniet ervan. Ik heb het zelfs nodig. Als ik me niet elke dag een beetje kan terugtrekken, voel ik me ongemakkelijk.”
Ongemak voel je niet bij je politieke engagement. Van de uitgeverij tot je uitspraak dat je niet op Hillary Clinton stemde in 2016, maar op Jill Stein van de Green Party. Is dat tegenwoordig nog steeds gemakkelijk?
“Het was geen populaire mening, maar ik vind het belangrijk om trouw te blijven aan mijn politieke idealen. Daarom heb ik eerder op Bernie Sanders gestemd en daarna Jill Stein. Mensen noemden mij elitair, naïef en dom. Ik wil aan het einde van mij leven komen, wetende dat ik met mijn geweten heb gestemd.”
Hoe kijk je naar de huidige situatie?
“Als je eerlijk bent, dan is er veel reden tot zorgen. Niet alleen in de VS, maar ik zie het ook in Holland en Spanje. Er is op dit moment heel wat verdeeldheid in de samenleving. Het voelt voor mij als een soort virus. In de VS zie ik dat virus al 20 jaar om zich heen grijpen, maar het breidt zich nu ook gestaag uit naar Europa. Kijk, ik ben Amerikaan, en ik breng daar veel tijd door, en ik ben veel bij mijn zoon. Ik heb niets tegen de mensen, de dieren en de landschappen van de VS. Ik heb, zoals veel mensen, een probleem met de overheid en de politiek. Maar ik denk dat je dat terecht kan denken over elk imperium dat ooit heeft bestaan, of het nu Amerikaans, Brits of Spaans is.”
Wat is iets dat je zorgen baart?
“De huidige oorlogen zijn verschrikkelijk, maar ik hou het op politici voor nu. Als een politicus vroeger werd gesnapt als hij loog, stal, valsspeelde of de waarheid manipuleerde; dan was hij automatisch gediskwalificeerd. Nu is dat niet meer het geval. Het pijnlijke is dat mensen zich realiseren dat er geen consequenties zijn als je liegt of steelt. Je kunt er zelfs veel macht en nog meer geld mee vergaren.”
En zelfs macht behouden.
“Ik vind dat een zorgelijke ontwikkeling dat het sommige van onze leiders niets meer kan schelen hoe de geschiedenis ze beoordeelt. Liegen en schaamteloos gedrag wordt beloond en zelfs bewonderd. Een besmettelijke en pijnlijke moraal. Ik weet niet waartoe dit uiteindelijk leidt, maar ik zie geen enkel teken dat het zal stoppen.”
The Dead Don’t Hurt draait nu in de bioscoop
Beeld: Imagine Filmdistributie, Perceval Pictures
