Was Cristóbal Balenciaga de grootste ontwerper van zijn tijd? Hij was wel de meest teruggetrokken ontwerper. Acteur Alberto San Juan vindt het zijn ‘relevantste’ personage om te spelen.
Coco Chanel noemde Balenciaga ‘een couturier in de ware zin van het woord’. “De rest zijn slechts modeontwerpers,” vulde ze aan. Balenciaga (1895-1972) leerde de basics van zijn moeder. Daarna ging hij in de leer bij een kleermaker en groeide uit tot één van de meest invloedrijke ontwerpers van zijn tijd. De serie, de eerste Spaanse gescripte serie op Disney+, gaat over de 30 jaar die hij in Parijs doorbracht.
Voordat hij in 1937 in Parijs neerstreek had hij al succes in eigen land met een eerste boutique in San Sebastian in 1922, waarna Madrid en Barcelona volgden. Na het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog werd hij gedwongen om zijn winkels te sluiten en vertrok Cristóbal naar Parijs.
Lees ook: Daniel Brühl is Kaiser Karl in ‘Becoming Karl Lagerfeld’
Als beruchte control freak maakte hij het zichzelf niet makkelijk, maar het is dat begin in de Franse hoofdstad waar de miniserie begint. We zien de successen en uitdagingen van Maison Balenciaga over een periode van dertig jaar en het toont de intense rivaliteit tussen couturiers, de impact van de nazi-bezetting in Frankrijk en de veranderende smaak in de naoorlogse jaren.
Eén van die andere couturiers, Christian Dior, zie je in Apple TV+’s The New Look. Dior noemde Balenciaga overigens ‘de meester van ons allen’ en protegé Hubert de Givenchy omschreef hem als ‘de architect van haute couture’.
Om de ontwerpen na te bootsen, verleende Maison Balenciaga de kostuumontwerpers toegang tot hun archieven en museum. In totaal zijn er meer dan 80 reproducties gemaakt die zo dicht mogelijk bij het origineel in de buurt komen.
Controlfreak
De serie speelt zich af tegen de achtergrond van een zeldzaam interview dat Balenciaga gaf aan journalist Prudence Glynn (Gemma Whelan). Hij blikt hier terug op zijn tijd in Parijs, waaronder de nazi-bezetting, maar ook zijn bestaan als homoseksuele man in de kast. Een kwetsbare periode waarin Balenciaga moest beslissen wat de moeite waard was om voor te vechten en of zijn kunstvorm bestaansrecht had te midden van deze ellende.
De Spaanse meester wordt gespeeld door de 55-jarige Alberto San Juan. Voor de meesten een onbekende naam, maar liefhebbers van Zuid-Europese cinema zullen hem ongetwijfeld kennen. Zijn filmografie bevat meer dan 50 films, meer dan 25 series en nog veel meer toneelstukken.
Toch is dit het grootste project dat hij ooit heeft ‘gemaakt en zal maken’. “Voor mij is dit ongetwijfeld het meest relevante en omvangrijke werk dat ik ooit in mijn leven heb gemaakt. Het is een hoofdrol in een project met een dimensie waar ik nog nooit mee te maken heb gehad. Een absoluut keerpunt.”
Op indrukwekkende wijze laveert San Juan met zijn rol, en de serie in het algemeen, tussen de politieke onrust in die tijd, ijdelheid en de zuiverheid van zijn ambacht. De Spaanse acteur riep dan ook de hulp in van de jonge Spaanse ontwerper Iñigo Garaizabal. “Ik had nog geen idee hoe ik een knoop moest aanbrengen. Hij heeft mij geholpen om het ambacht overtuigend over te brengen. Tot aan het kleinste detail van hoe je een stof vasthoudt. Maar ook de instrumenten van het vak, zoals de schaar en naald.”
Op veel meer dan het werk van biografen kon San Juan zich niet baseren. De ontwerper was notoir schuw en teruggetrokken. “Ik vertrouwde vooral op de werken van biografen die weer vertrouwden op de getuigenissen van degenen die hem kenden. Zijn stem is nergens beschikbaar en zijn beeltenis is alleen vastgelegd in een opname van ongeveer een minuut. Je ziet hem daar werken met een groep mensen in het atelier. Plus nog een tiental foto’s, dus niet veel! Cristóbal was een man die publieke bekendheid vermeed, hij wilde niet dat mensen over hem praatten. Hij was katholiek en werd geboren aan het einde van de 19e eeuw, dus zijn geaardheid bleef altijd een obstakel. Hij deed er alles aan om zijn homoseksualiteit te verbergen.”
En dat interview van Prudence Glynn (moderedacteur van The Times in 1971), de rode draad van de serie, was eigenlijk maar heel summier. “In de serie is het een dagenlang interview, in realiteit was het een relatief kort gesprek over de algemeenheden van het huis Balenciaga en misschien een paar zinnen over hemzelf. Dat vond ik het meest verrassend, dat hij in al die jaren werkelijk niets over zichzelf prijsgaf. Ik herken dat enigszins. Ik was vroeger heel erg verlegen. Mijn werk heeft me daar vanaf geholpen. Soms iets te veel wellicht. Er zijn acteurs die buiten het podium heel teruggetrokken zijn. Ik niet, ik heb een licht exhibitionistische kant. Ach, het zullen wel al die verlegen jaren zijn die ik moet inhalen! Maar terug naar Balenciaga. Ik ben er nog steeds niet achter of het verlegenheid was of vooral een schaamte en frustratie omdat hij absolute controle niet kon vinden. En alleen met totale controle durfde hij zich aan mensen te geven of te laten zien. ”
Apolitiek
Hoewel Balenciaga zichzelf altijd apolitiek noemde, gaat de serie over tegenstrijdigheden en het opgeven van je politieke idealen om levens of een bedrijf te redden. San Juan benaderde deze kant van de ontwerper met een zo klein mogelijk oordeel. Hij begrijpt de instelling van Balenciaga.
“Ten eerste beoordeel ik niemand die een oorlog heeft meegemaakt. Ik heb die ervaring niet gehad en ik weet niet hoe ik me zou gedragen. Het lijkt me volledig menselijk om proberen te overleven. Ik geloof dat een kunstenaar het volste recht heeft om zijn mening niet in het openbaar te geven.”
Zo heeft Balenciaga zich ook nooit voor of tegen het Franco-regime uitgesproken, zelfs niet toen hij uit Spanje vertrok tijdens de Burgeroorlog. Balenciaga heeft beweerd nooit aan iemand gevraagd te hebben wat zijn politieke mening was. Of het nu een klant, werknemer of vriend was.
San Juan brengt hier wat nuance in: “Toch is niemand apolitiek. Of je nu stemt of niet. Of je nu op de barricades staat of niet. In alles wat je doet klinkt politiek door. Ik respecteer wat je ook doet. Collega acteurs weigeren hun politieke mening te geven in interviews. Anderen zien het juist als een verantwoordelijkheid om onrecht aan te pakken. Beiden zijn respectabel, als we alles maar met respect behandelen.”
Zelf heeft San Juan tijdens de draaiperiode veel geleerd over mode, maar een expert? Allesbehalve. Hij begint lachend: “Ik had geen idee van mode, nog steeds niet eigenlijk, maar het gaat beter. Ik heb erg veel bewondering, respect en interesse gekregen in het ambacht en de wereld eromheen. Ik was een analfabeet, mijn ogen openden pas echt toen ik zijn kunst en genialiteit in het Balenciaga museum zag. Zijn eigen werk is overweldigend en fascinerend. Voeg daarbij een persoon die zoiets openbaars maakt, maar zijn eigen leven wil verbergen en je hebt één van de meest complexe personages die ik in mijn 30-jarig bestaan als acteur ben tegengekomen.”
