Je leest hier over betaalbare en minder betaalbare horloges. Met de meest exorbitante complicaties of gewoon een goed design en voor een eerlijke prijs. Toch maakt het horloge waarmee je dingen kunt meten ons ook nog steeds enthousiast.
Een lunette of de markeringen op je wijzerplaat kunnen zeer effectief zijn. Je kunt er een keur van zaken mee aflezen of meten. Het mooiste van alles? Het uurwerk komt er nauwelijks aan te pas.
De gevorderde horloge-liefhebber weet ongetwijfeld alles tot na de komma uit te leggen, maar een opfrisser kan nooit kwaad. Want ga de gemiddelde horlogeliefhebber langs en grote kans dat ze lang niet altijd weten dat hun horloge meetapparatuur bevat. Of dat hun lunette überhaupt veel meer kan zijn dan een mooi designelement.
Romantiek
Het gaat allemaal om die lunette – de buitenste metalen, stalen of keramische ring – of markeringen rondom de wijzerplaat. Waarmee je precies een hartslag opmeet, hoe ver onweer van je is verwijderd of hoeveel brandstof er nog over is.
Natuurlijk zijn al deze functies compleet overbodig geraakt met de introductie van de smartphone. Een alarm instellen voor je parkeermeter is veel makkelijker dan een countdown-ring en duikcomputers kunnen ook nog eens veel meer dan alleen de duiktijd bijhouden. Maar dan mis je het hele punt en de romantiek van (mechanische) horloges.
En daarbij, van een extra back-up is nog nooit iemand slechter geworden. De vorige keer hadden we het over de Duikring en de Count-Down, deze laatste keer pakken we er weer twee. Namelijk de Kompasring en GMT.
Kompasring
Denk aan een kompas in een horloge en de eerste gedachte is al snel een sporthorloge of smartwatch voor de outdoor-enthousiastelingen. Toch kan een analoog horloge ook prima als kompas worden gebruikt. Ooit de weg kwijt en er zit een kompasring op je horloge? Als je hier op het noordelijk halfrond bent, draai je de zuid-markering halverwege tussen de uurwijzer en ‘twaalf uur’.
Ben je op het zuidelijk halfrond, dan doe je hetzelfde met de noord-markering. Richt vervolgens de uurwijzer richting de zon en oriënteer je. Vergeet alleen niet elk uur de lunette te ‘resetten’. Is de zon onder, dan is het hopen op een heldere sterrenhemel en moet je zelf aan de slag.
GMT
Een populaire lunette en één van de handigste complicaties. De lunette, in combinatie met de extra urenwijzer, geeft de tweede tijdzone aan. Vooral bekend geworden door de Rolex GMT-Master uit 1954. Een horloge dat destijds was ontworpen in samenwerking met vliegmaatschappij Pan Am, voor hun crew op lange en intercontinentale vluchten.
De blauw/rode lunette – alias de ‘Pepsi bezel’ – werd al snel een icoon en vormt nu nog steeds de look van veel GMT-horloges. Zo ook bij zustermerk Tudor, waar de Black Bay GMT ook de blauw/rode lunette heeft. Een andere, eenvoudigere, oplossing is de draaibare 12-uurs ring voor een tweede tijdzone.
Duikring (count-up)
Dit is de meest voorkomende lunette op een duikhorloge. De ring zagen we voor het eerst bij de Rolex Submariner en de Blancpain Fifty Fathoms in de vroege jaren ’50. De schaal loopt van nul tot 60 minuten en dat gebruik je om de tijd onderwater bij te houden. De ‘0 marker’ zet je tegenover de minutenwijzer als de duik begint. Erg belangrijk in combinatie met de diepte en de nog beschikbare lucht.
De eerste 15 of 20 minuten zijn soms aangegeven met afzonderlijke strepen om de minuten aan te geven, terwijl de rest van de schaal in steeds vijf minuten oploopt. De laatste is een voorwaarde om te voldoen aan de ISO-6425 standaard van een duikhorloge. Die eerste 15 minuten-markers zijn er om de nodige decompressie-stops te timen als de duiker weer omhoog komt. De lunette behoort maar in één richting te draaien, zodat de duiker nooit per ongeluk de tijd negatief beïnvloedt. Naast de lunette bestaan ook duikers met een binnenring, die wordt gedraaid door middel van de kroon.
Countdown
Niet geheel verrassend is dit het compleet tegenovergestelde van de duikring. Van 60 naar nul. Hiermee meet je de tijd die nog over is voor een bepaalde gebeurtenis. Niet de meest populaire lunette, maar soms gebruikt in combinatie met een tachymeter op de wijzerplaat.
Voor de mensen die nog geen parkeer-app gebruiken: zet de lunette met de resterende parkeertijd tegenover de minutenwijzer en bij ‘nul’ is het oppassen voor Parkeerbeheer.
Slide Rule
We hebben de meest intimiderende voor dit moment bewaard. Eerlijk gezegd is het ook de meest gecompliceerde maar ook interessante schaal. Je ziet het niet enorm vaak terug, maar ze bestaan nog wel degelijk. Onder andere in de vorm van Richard Mille met de RM039 Aviation en Marc Newsons Ikepod Megapode, maar ook zijn er modellen van Seiko en Citizen die ‘m hebben. De bekendste met deze rekenschijf is zonder twijfel de Breitling Navitimer die de logaritmische schalen al in 1952 had. Een luchtvaart-versie van de Chronomat Slide Rule die toen al bestond.
Voor deze gebruik je de schaal van de draaibare lunette in combinatie met de vaste schaal op de wijzerplaat om zo berekeningen te maken. Ook weer iets dat tegenwoordig zijn nut heeft verloren, maar alleen al het feit dat het is bedacht en bruikbaar is met wat oefening, spreekt ons in ieder geval tot de verbeelding.
Maar, hoe te gebruiken bij een simpele rekensom van 8×14? Onthoud de ‘10’, de conversiefactor. Bij de Navitimer is deze zichtbaar in het rood. Zet ‘14’ van de buitenste roterende schaal tegenover de rode ‘10’ op de binnenste schaal. Kijk vervolgens bij de ‘8’ op de binnenste schaal en je leest het antwoord: ‘112’. Wil je iets door elkaar delen, doe het bovenstaande, maar dan in het omgekeerde.
Dat heeft wat oefening nodig, maar dit is niets als je weet dat de oorspronkelijke slide rule werd gebruikt om het brandstofverbruik in de lucht te berekenen, maar ook de snelheid, tijd, afstand en de mogelijkheid om mijlen in kilometers om te zetten. Voordat dit ons lukt, duiken we nog even in de handleiding.
Pulsometer
De ‘dokters-schaal’. Het is eigenlijk een aangepaste tachymeter, waar we het de vorige keer over hadden, maar dan één om de hartslag te meten. Lang voordat de Apple Watch je hartslag op kon meten, hielpen pulsometers (of pulsografen) gebruikers (voornamelijk artsen) om de pols van een patiënt te meten.
Geplaatst langs de rand van de wijzerplaat, waren de pulsometer, net als de tachymeter (die de snelheid meet) en de telemeter (gemeten afstand) de originele hulpprogramma-apps die al honderd jaar geleden op mechanische horloges te zien waren.
De pulsometer wordt over het algemeen gezien op chronograafhorloges. De schaal wordt gebruikt in combinatie met de chronograaffunctie van het horloge om deze medische informatie te verstrekken. Een pulsometerschaal wordt meestal gekalibreerd op 15 of 30 hartslagen (of pulsaties).
Het werkt als volgt: Start de chronograaf en tel het aantal slagen waarvoor de schaal is gekalibreerd. Meestal zijn het er 15, soms 30. Stop de chronograaf bij dat aantal en lees de bijbehorende waarde af. De ademhalingsfrequentie staat bij sommige pulsometers ook aangegeven en loopt meestal tot vijf. Longines had bijvoorbeeld de Asthmometer’.
Pulsometerschalen op horloges zijn nu een curiositeit en vooral populair in het pre-digitale tijdperk, al is de populariteit van vintage revival-modellen het afgelopen decennium enorm gestegen. Dat zorgt ervoor dat we de pulsometer opnieuw op een paar modellen terugzien. De Omega Speedmaster een paar jaar terug nog met een gelimiteerde pulsometer in de vorm van de Chronoscope en is de A. Lange & Söhne 1815 Chronograph er ook met een dergelijke schaal.
Tachymeter
Samen met de duikring is dit waarschijnlijk de meest populaire schaal voor een horloge. Door Louis Monet uitgevonden in 1816 en in eerste instantie gebruikt als astronomisch instrument om de gang van de planeten en sterren te timen. Totdat de Omega Speedmaster en de Rolex Daytona ‘m claimden en het een must werd voor bijna elke sportchronograaf.
De meest gebruikte functie van de tachymeter is om de snelheid te meten. Als je de gemiddelde snelheid wil weten van een auto; start de chronograaf en stop ‘m na een kilometer. Waar de wijzer stopt op de schaal, is het aantal kilometer per uur.
Het mooie is dat je enorm veel kunt meten. Eigenlijk van alles dat onder een minuut lukt, kun je de waarden per uur berekenen. Daar komt alleen wat simpel rekenwerk bij kijken.
Stel je wil weten hoeveel golfballen je per uur slaat op een driving range. Time vanaf het moment dat je bal pakt tot aan het einde van de swing. Dat zijn negen seconden van begin tot eind voor één golfbal. Gebruik dan de simpele tachymeter-formule: 3600/de tijd (3600 is het aantal seconden in een uur). In dit geval komt dat op 3600/9 en dat zijn 400 golfballen per uur. Kijk naar de tachymeter-schaal en je komt na negen seconden inderdaad rond de 400 uit.
Volgende keer: de Duikring, voor tja, het duiken
