Een lunette of de markeringen op je wijzerplaat kunnen zeer effectief zijn. Je kunt er een keur van dingen mee aflezen of meten. Het mooiste van alles? Het uurwerk komt er nauwelijks aan te pas.
De gevorderde ModMod-lezer met horlogekennis weet ongetwijfeld alles tot na de komma uit te leggen, maar een opfrisser kan nooit kwaad. Want ga de gemiddelde horlogeliefhebber langs en grote kans dat ze lang niet altijd weten dat hun horloge meetapparatuur bevat. Of dat hun lunette überhaupt veel meer kan zijn dan een mooi designelement.
Het gaat allemaal om die lunette – de buitenste metalen, stalen of keramische ring – of markeringen rondom de wijzerplaat. Waarmee je precies een hartslag opmeet, hoe ver onweer van je is verwijderd of hoeveel brandstof er nog over is.
Natuurlijk zijn al deze functies compleet overbodig geraakt met de introductie van de smartphone. Een alarm instellen voor je parkeermeter is veel makkelijker dan een countdown-ring en duikcomputers kunnen ook nog eens veel meer dan alleen de duiktijd bijhouden. Maar dan mis je het hele punt en de romantiek van (mechanische) horloges. En daarbij, van een extra back-up is nog nooit iemand slechter geworden.
Duikring (count-up)
Dit is de meest voorkomende lunette op een duikhorloge. De ring zagen we voor het eerst bij de Rolex Submariner en de Blancpain Fifty Fathoms in de vroege jaren 50. De schaal loopt van nul tot 60 minuten en dat gebruik je om de tijd onderwater bij te houden. De ‘0 marker’ zet je tegenover de minutenwijzer als de duik begint. Erg belangrijk in combinatie met de diepte en de nog beschikbare lucht.
De eerste 15 of 20 minuten zijn soms aangegeven met afzonderlijke strepen om de minuten aan te geven, terwijl de rest van de schaal in steeds vijf minuten oploopt. De laatste is een voorwaarde om te voldoen aan de ISO-6425 standaard van een duikhorloge. Die eerste 15 minuten-markers zijn er om de nodige decompressie-stops te timen als de duiker weer omhoog komt. De lunette behoort maar in één richting te draaien, zodat de duiker nooit per ongeluk de tijd negatief beïnvloedt.
Countdown
Niet geheel verrassend is dit het compleet tegenovergestelde van de duikring. Van 60 naar nul. Hiermee meet je de tijd die nog over is voor een bepaalde gebeurtenis. Niet de meest populaire lunette, maar soms gebruikt in combinatie met een tachymeter op de wijzerplaat. Voor de mensen die nog geen parkeer-app gebruiken: zet de lunette met de resterende parkeertijd tegenover de minutenwijzer en bij ‘nul’ is het oppassen voor Parkeerbeheer.
Kompasring
Denk aan een kompas in een horloge en de eerste gedachte is al snel een sporthorloge of smartwatch voor de outdoor-enthousiastelingen. Toch kan een analoog horloge ook prima als kompas worden gebruikt. Ooit de weg kwijt en er zit een kompasring op je horloge? Als je hier op het noordelijk halfrond bent, draai je de zuid-markering halverwege tussen de uurwijzer en ‘twaalf uur’.
Ben je op het zuidelijk halfrond, dan doe je hetzelfde met de noord-markering. Richt vervolgens de uurwijzer richting de zon en oriënteer je. Vergeet alleen niet elk uur de lunette te ‘resetten’. Is de zon onder, dan is het hopen op een heldere sterrenhemel. Recentelijk nog langsgekomen in de nieuwe Hamilton Khaki Field Expedition.
GMT
Een populaire lunette en één van de handigste complicaties. De lunette, in combinatie met de extra urenwijzer, geeft de tweede tijdzone aan. Vooral bekend geworden door de Rolex GMT-Master uit 1954. Een horloge dat destijds was ontworpen in samenwerking met vliegmaatschappij Pan Am, voor hun crew op lange en intercontinentale vluchten.
De blauw/rode lunette – alias de ‘Pepsi bezel’ – werd al snel een icoon en vormt nu nog steeds de look van veel GMT-horloges. Zo ook bij zustermerk Tudor, waar de Black Bay GMT ook de blauw/rode lunette heeft. Een andere, eenvoudigere, oplossing is de draaibare 12-uurs ring voor een tweede tijdzone.
Tachymeter
Samen met de duikring is dit waarschijnlijk de meest populaire schaal voor een horloge. Door Louis Monet uitgevonden in 1816 en in eerste instantie gebruikt als astronomisch instrument om de gang van de planeten en sterren te timen. Totdat de Omega Speedmaster en de Rolex Daytona ‘m claimden en het een must werd voor bijna elke sportchronograaf.
De meest gebruikte functie van de tachymeter is om de snelheid te meten. Als je de gemiddelde snelheid wil weten van een auto, start de chronograaf en stop ‘m na een kilometer. Waar de wijzer stopt op de schaal, is het aantal kilometer per uur.
Het mooie is dat je enorm veel kunt meten. Eigenlijk van alles dat onder een minuut lukt, kun je de waarden per uur berekenen. Daar komt alleen wat simpel rekenwerk bij. Stel je wil weten hoeveel golfballen je per uur slaat op een driving range. Time vanaf het moment dat je bal pakt tot aan het einde van de swing. Dat zijn negen seconden van begin tot eind voor één golfbal. Gebruik dan de simpele tachymeter-formule: 3600/de tijd. In dit geval komt dat op 3600/9 en dat zijn 400 golfballen per minuut. Kijk naar de tachymeter-schaal en je komt na negen seconden inderdaad rond de 400 uit.
Telemeter
Ook één die tot de verbeelding spreekt. Een schaal – gebaseerd op de geluidssnelheid, 340 meter per seconde – die oorspronkelijk was ontwikkeld voor soldaten om de afstand tussen hen en vijandelijk vuur te meten. Een telemeter geeft je dus de afstand tussen de drager en iets dat hoor- en zichtbaar is. Tegenwoordig is de meest gangbare methode om de afstand tot onweer te meten. Handig bijvoorbeeld tijdens een wandeltocht en er komt een plotselinge storm opzetten. Het werkt in combinatie met een chronograaf. Start de chronograaf op het moment van de flits en stop ‘m als de donderklap te horen is. Lees vervolgens de afstand af op de telemeter-schaal in kilometers of mijlen.
Pulsometer
De ‘dokters-schaal’. Een aangepaste tachymeter om de hartslag te meten. Start de chronograaf en tel het aantal slagen waarvoor de schaal is gekalibreerd. Meestal zijn het er 15, soms 30. Stop de chronograaf bij dat aantal en lees de bijbehorende waarde af. De ademhalingsfrequentie staat bij sommige pulsometers ook aangegeven en loopt meestal tot vijf. Longines had bijvoorbeeld zo’n ‘Asthmometer’. Vooral populair in het pre-digitale tijdperk, al kwam de Omega Speedmaster vorig jaar nog met een gelimiteerde pulsometer en is de A. Lange & Söhne 1815 Chronograph er ook met een dergelijke schaal.
Slide Rule
We hebben de meest intimiderende voor het laatst bewaard. Eerlijk gezegd is het ook de meest gecompliceerde maar ook interessante schaal. Weinig horloges gebruiken de schaal nog maar. Onder andere Richard Mille in 2012 met de RM039 Aviation en Marc Newsons Ikepod Megapode. De bekendste met deze rekenschijf is zonder twijfel de Breitling Navitimer die de logaritmische schalen al in 1952 had. Een luchtvaart-versie van de Chronomat Slide Rule die toen al bestond.
Voor deze gebruik je de schaal van de draaibare lunette in combinatie met de vaste schaal op de wijzerplaat om zo berekeningen te maken. Ook weer iets dat tegenwoordig zijn nut heeft verloren, maar alleen al het feit dat het is bedacht en bruikbaar is met wat oefening, spreekt ons in ieder geval tot de verbeelding.
Maar, hoe te gebruiken bij een simpele rekensom van 8×14? Onthoud de ‘10’, de conversiefactor. Bij de Navitimer is deze zichtbaar in het rood. Zet ‘14’ van de buitenste roterende schaal tegenover de rode ‘10’ op de binnenste schaal. Kijk vervolgens bij de ‘8’ op de binnenste schaal en je leest het antwoord: ‘112’. Wil je iets door elkaar delen, doe het bovenstaande, maar dan in het omgekeerde.
Dat heeft wat oefening nodig, maar dit is niets als je weet dat de oorspronkelijke slide rule werd gebruikt om het brandstofverbruik in de lucht te berekenen, maar ook de snelheid, tijd, afstand en de mogelijkheid om mijlen in kilometers om te zetten. Voordat dit ons lukt, duiken we nog even in de handleiding.
